Mihailo Bratić: Srbi u Crnoj Gori u raljama građanizma

Rezultati predsjedničkih izbora u Crnoj Gori, zbog lošeg ishoda za Andriju Mandića kao kandidata DF-a, donekle su razočaravajući za dio srpske javnosti i intelektualaca zainteresovanih za tamošnje prilike. Nekolicina njih se već negativno izjasnila o Milatovićevom rezultatu.

Čedomir Antić, na primjer, u svojoj nedavnoj kolumni za jedan crnogorski portal se kritički osvrće na podršku srpskih partija Milatoviću i navodi sledeće: „Srpski pokret će možda podržati Milatovića. Ja neću. Video sam u šta se izrodio Đukanović, koga smo ovde većinski podržali 1997. godine. Meni je draže da umrem nasilno kao junak, u trenu, nego da me neki odrođeni lažnjak davi decenijama.“ Dakle, to pokazuje da jedna vrsta frustrirajućeg položaja srpskog naroda i srpske ideje u Crnoj Gori nije završena ni „30. avgusta“, a ni nakon nedavnih rezultata, kada je postalo jasno da Đukanović više neće biti predsjednik.

Zapravo, Antićeva izjava tretira jedno mnogo dublje i važnije pitanje od same podrške ili pak njenog uskraćivanja nekom predsjedničkom kandidatu. To je pitanje postavljanja i odnošenja srpskog naroda i elite prema građanističko-umjerenjačkim strujanjima čija je personifikacija na ovim izborima bio Milatović.

Možda je paradoksalno da se to pitanje javlja u svom radikalnom vidu baš od momenta kada se srpski narod osjećao pobjedničkim i kada je na svojim leđima iznio veličanstveni litijski pokret i posljedičnu izbornu pobjedu. Međutim, upravo u tom pobjedničkom zanosu prebiva opasnost po jedinstvo i nacionalnu svijest Srba u Crnoj Gori.

Perfidna ideja

Naime, Oto Bauer je naciju definisao kao zajednicu sudbine, gdje zajednička iskustva patnje i teških vremena u povratnoj sprezi jačaju zajednične veze. Tako su i Srbi u Crnoj Gori u dugom periodu vladavine DPS-a, koja je po njih bila diskriminišuća i vrijednosno i materijalno i finansijski, razvijali reaktivni impuls djelovanja. Kultura otpora i protesta je bila visoko vrednovana u „srpskom pokretu“ i kulminirala je velikim protestima 2015. i litijama 2020. godine. Sve je to neminovno jačalo njihovu unutrašnju koheziju i zajedničnost.

Osim toga, neskrivena diskriminacija i otvorene asimilatorske težnje sopstvene države su pojačavale i njihovo jedinstvo sa ostalim Srbima i sa zvaničnim Beogradom. Srbi u Crnoj Gori su se naročito saosjećali sa Srbima iz Republike Srpske i sa KiM, potpuno razumijevajući politiku pritisaka koja se prema njima vodi.

Međutim, cijelo to vrijeme Crna Gora se saobrazno regionalnim trendovima ekonomski razvija, usputno usvajajući ideje i vrijednosti „modernog Zapada“. Te vrijednosti su agresivno promovisane od crnogorskog NVO sektora i samih činilaca vlasti. One su suštinski utemeljene u hedonizmu i društvenom relativizmu kao svojim ključnim odrednicama. A na političkoj ravni one su definisane konceptom „ustavnog patriotizma“ i sličnim građanističkim i građanizirajućim idejama.

U tom miljeu razvija se jedan krug partija i pokreta koji su često „kadrovski otpadak“ srpskog bloka. Eklatantan primjer toga su Demokrate Alekse Bečića, bivšeg funkcionera SNP-a. Za njih je karakteristično što na neki način pokušavaju staviti tačku na rasprave o temeljima uređenja i usmjerenja društva i države, pa stoga kao neproblematične usvajaju postojeće simbole, ustav, spoljnopolitičku orijentaciju i mnoge druge tekovine vladavine DPS-a. Ova opcija je u javnosti figurirala kao svojevrsno srednje rješenje i polako je okupljala svoje pristalice.

Njihov relativizujući stav prema nekim bitnim pitanjima politike i države, koja smatraju anahronim i primitivnim, suštinski je uvijek išao naruku očuvanju Đukanovićevih zasada. S tim u vezi, Rajko Petrović piše: „Nemoguće je ne primetiti koliko se Srbima, kako nekada tako i danas, podmetalo nešto što ja nazivam ‘zamkom lažne sredine’. To podrazumeva namero stvaranje snažne protivteže nečemu što je nesumnjivo tačno i istinito u korist Srba, da bi oni pod pritiskom prihvatili neko kompromisno rešenje između.“

U praksi se taj princip provodi na sljedeći način: nećemo vas više diskriminisati, moći ćete da se zaposlite u ministarsvima i državnim preduzećima, ali zauzvrat prihvatite simbole, Ustav, NATO orijentaciju i prikriveno antisrbijansku tendenciju.

I upravo sa ovim izazovom se suočava srpski narod nakon pobjede od 30. avgusta, a još jasnije nakon Mandićevog poraza na predsjedničkim izborima. Dakle, nema više one radikalno negatorske snage, koja srlja u opštu konfrontaciju sa Srbima i koja, s jedne strane, asimiluje slabije, a homogenizuje odlučne. Sada se srpski narod suočava sa jednom perfidnom idejom koja pokušava da relativizuje „krupna pitanja“ i navodno pokušava da se bavi „životnim temama“. U tom nastojanju, ona, po navedenom principu, Srbima pruža minimum političke inkluzije, time ih pasivizira i gura u zagrljaj građanizma.

Srpska politika za sada nema snage da nađe odgovor na ovakve tendencije. Mandić je, na primjer, pokušao da usvoji ponešto od tog narativa ne bi li se izborio za centar političke ravnoteže, a time i drugi krug izbora. Međutim, pokazalo se da samo nesporni NATO kandidat i kandidat za koga je srpsko pitanje u Crnoj Gori zatvoreno može dobiti glasove i doći u poziciju da bude Đukanovićev nasljednik.

Na koncu, po Miši Đurkoviću i sama metodologija konstruisanja crnogorske nacije je veoma slična. On navodi kako je „upravo ta metodologija postepenog pomeranja društvene temperature, odnosno prihvaćenog mejnstrima, primenjivana u Crnoj Gori“. Ne treba se onda čuditi što nijedan nacionalni Srbin od nezavisnosti Crne Gore, a ni od „30. avgusta“, nije obavljao neku od tri najviše državne funkcije.

Jasno je da će stvari u tom smijeru ići i ubuduće, ukoliko Srbi ne uspiju da profilišu jasnu nacionalnu politiku u Crnoj Gori. Da se to ne bi desilo i da se srpski narod ne bi razvodnio i prestao da čini jedno sa ostalim Srbima, potrebno je da pokaže jednu vrstu otpora prema navedenim relativizatorskim tendencijama.

Odlučan otpor

Čini se da je jedini valjan put za to zapravo ponovno oživljavanje ideja o reviziji određenih simboličkih i institucionalnih rješenja savremene crnogorske državnosti. Da ne bismo govorili apstraktno, prva inicijativa u tom smijeru bi mogla biti izmjena odgovarajućih zakona (možda Zakona o predsjedniku i Zakona o državnim simbolima), kojom bi se tražilo da se pored državne uvede i predsjednička zastava, koja bi bila tradicionalna trobojka.

Ta inicijativa je već ispostavljana od određenih stranaka srpskog bloka nakon referenduma, ali je rasprava o tome zamrla, naročito zahvaljujući građansko-relativizatorskim snagama. Ideja bi imala i svoje pravno utemeljenje jer u važećem Zakonu o državnim simbolima i Danu državnosti Crne Gore u članu 28. piše: „Državni i vojni simboli Knjaževine Crne Gore i Kraljevine Crne Gore, simboli Narodne Republike Crne Gore i Socijalističke Republike Crne Gore i simboli Republike Crne Gore utvrđeni Zakonom o Grbu i Zastavi Republike Crne Gore („Službeni list RCG“, broj 56/93) uživaju zaštitu, kao i državni simboli utvrđeni ovim zakonom.“

Pošto je trobojka bila državna zastava u gotovo svim ovim istorijskim oblicima crnogorske državnosti, sasvim je normalno da ona i danas nađe svoje mjesto među crnogorskim simbolima. Takođe, pošto shodno navedenom članu uživa zaštitu države, nema osnova za tezu o njenoj problematičnosti.

To bi bila dobra osnova za dugoročno pomirenje Srba i Crnogoraca i za identifikaciju Srba sa institucionalno-simboličkim sklopom Crne Gore. Nakon toga bi se moglo ići i na reviziju ustava u pogledu jezika, gdje bi se kao službeni, pored crnogorskog, naveo i srpski jezik, ali je za to potrebna 3/5 većina, pa je samim tim ideju složenije ostvariti. Međutim, od nje ne treba odustati jer je u savremenoj Crnoj Gori prema Srbima učinjena ustavna arhinepravda i stvari su postavljene tako da favorizuju crnogorsku naciju nauštrb prije svega Srba. Svako saglašavanje sa tom nepravdom je korak ka utapanju i obesmišljavanju srpske narodnosti u Crnoj Gori. Zato se i srpska politika ne smije zasnivati na stalnom povlačenju i vještačkom uprosječivanju, nego na odlučnom postavljanju pred izazovima koji joj prijete.

U tom poslu, Srbi u Crnoj Gori moraju naići na podršku, a nekada i duhovno vođstvo društvenih djelatnika iz Beograda. Nažalost, to često nije slučaj, naprotiv, srpske elite su uvijek tražile saveznika u „umjerenim“ snagama odričući se ljudi koji bez dvojbe i kalkulacija čuvaju svoj srpski identitet. To se donekle moglo primijetiti i na ovim izborima. U pomenutoj kolumni, Čedomir Antić kaže: „Takođe, ako je neko juče gledao medije u Srbiji, mogao je da primeti da su najvažniji elektronski i štampani mediji bili neutralni ili podržavali tzv. građansku opciju u Crnoj Gori. Profesor beogradskog FPN-a, najačeg uporišta dukljanskog šovinizma izvan Crne Gore, izjavio je kako će srpske stranke postojati dok Srbe ne integrišu u crnogorsko društvo!“

Osim toga, u jednom autorskom tekstu politički analitičar Mišel Zubenica navodi sledeće: „Iako su mnogi smatrali da kandidat Demokratskog fronta Andrija Mandić ima najviše šansi da se pored Mila nađe u drugom krugu, potvrdilo se da ovaj političar nije bez razloga bio 30. avgusta na poslednjem mestu na listi koalicije ‘Za budućnost Crne Gore’ koja je bila presudna za pad režima DPS-a. Iako bi to Srbi teško hteli da priznaju, upravo je on bio najveća šansa Đukanovića na ovim izborima. Jer da je on prošao u drugi krug, gotovo izvesno je da bi lider DPS-a odneo pobedu. Mandićev problem nije samo što može da računa jedino na glasove etničkih Srba u Crnoj Gori, njegov problem je što je nepopularan, čak i među mnogim Srbima. Njegova politička odgovornost za vlast Mila Đukanovića je ogromna s obzirom na to da mu je on predstavljao glavnu opoziciju svih ovih godina, gotovo bez uspeha. Međutim, i njihovom političkom ping pongu je došao kraj.“

Nevjerovatno je da ovakav narativ, najbliži koncernu Vijesti i Željku Ivanoviću, dolazi iz Beograda. Takođe je nejasno zašto se iz naših intelektualnih krugova podgrijava ta netačna teza o nacionalističkom ping pongu DF-a i DPS-a, a posredno Srba i Crnogoraca. Ne radi se tu ni o kakvom ping pongu, radi se o tome da se srpski narod decenijama borio da zadovolji svoje egzistencijalne interese, kako kolektivne, tako i lične, u smislu zaposlenja. Dovoditi te ljude u istu ravan sa DPS kamarilom u najmanju ruku je kratkovido i neodgovorno, a dugoročno štetno za srpske interese.

Srpski narod je na svaki način bio u defanzivi u Crnoj Gori i sasvim je jasno da želi satisfakciju i u simboličkom i identitetskom smislu nakon pobjede kojoj je on dominantno doprinio. Čudno je da mu na tom putu osim crnogorskih građanista stoje i beogradski umjerenjaci kojima su izgleda procesi demokratizacije i modernizacije u Crnoj Gori važniji od njenog vraćanja srpskim korjenima i bratskim odnosima sa Srbijom.