Banjaluka – Uzbuna koju su podigli bošnjački krugovi iz resora koji se stara o kulturnim dobrima u BiH, nakon što su predstavnici Srpske pravoslavne crkve (SPC) odlučili da izuzetno vredan pravoslavni spis – Čajničko jevanđelje – pošalju na restauraciju u Srbiju, samo je bacila svetlo na nešto starije probleme u vezi s odnosom Sarajeva prema znamenitoj hrišćanskoj relikviji. Pojedini bošnjački istoričari nastoje da ovaj spis proglase zaostavštinom „bosanske provenijencije” i u daljoj intepretaciji iskoriste kao uporište za teze o „crkvi bosanskoj”.
Možda vas zanima
Nemalo nakon što su se predstavnici Komisije za očuvanje spomenika BiH „zabrinuli” za jevanđelje – tvrdeći da je ono neovlašćeno izneto iz BiH u Srbiju – ispostavilo se da je uzbuna lažna i da će se dokument dogodine restaurisan vratiti u Čajniče, gde se pravoslavni pastiri već duže od pet vekova staraju o raškoj zaostavštini iz srednjovekovnog perioda.
Naime, pre deset godina Komisija za očuvanje spomenika BiH preglasala je srpskog člana u tom telu i uz pomoć stranih predstavnika jevanđelje proglasila „nasleđem bosanske provenijencije”. U svemu je čudno to što je ovaj spis, uz veliki deo druge crkvene imovine u Čajniču 2007. i uz saglasnost crkve, već proglašen kulturnim dobrom. No, iz nekog razloga, šest godina kasnije volšebno je doneta nova odluka koja se odnosila samo na jevanđelje i u kojoj su bez saglasnosti Srba i bez blagoslova SPC dopisane sporne odredbe.
Član Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH iz RS Anđelina Ošap Gaćanović uputila je zahtev ovoj komisiji za ukidanje odluke „Pokretno dobro – Čajničko jevanđelje koje se čuva u Muzeju Crkve Uspenja Bogorodice i Crkve Vaznesenja Hristovog u Čajniču”, jer diskredituje i vređa SPC i pravoslavne vernike. Pojasnila je da je ovu odluku iz 2013. nužno proglasiti nevažećom jer je u procesu pripreme došlo do ozbiljnih propusta i pravno nedopustivih situacija, kao i zato što je odluka napisana „netačno, ideološki, pristrasno i ne uobziruje sve naučne izvore”.
„Usvajanjem ove odluke komisija postaje ideološka institucija koja ima preferentan narod i kulturu i učestvuje u krađi identiteta i kulture srpskog naroda u BiH”, upozorila je. Pojasnila je da komisija usvajanjem ove odluke „postaje deo poduhvata o stvaranju nepostojeće pismenosti bosanske redakcije”.
Iz Mitropolije dabrobosanske ranije je saopšteno da je nedopustivo i neprimereno prisvajanje kulturnih i svakih drugih dobara srpskog naroda i SPC. Crkvena opština Čajniče, zahvaljujući činjenici da je naslednica nekadašnjeg manastira u Čajniču, poseduje značajna kulturna dobra, od kojih su najpoznatija čudotvorna ikona „Čajnička Krasnica” i rukopisno Čajničko jevanđelje.
U slučaju da komisija BiH ne povuče odluku iz 2013, Mitropolija dabrobosanska i čajnička crkvena opština povući će saglasnost datu 2007. za proglašenje kulturnim dobrom ove crvene opštine i pokrenuće postupak za izlazak iz sporazuma.
Možda vas zanima
Članovi Crkvene opštine Čajniče ukazali su da bi naziv dobra u izmenama odluke komisije trebalo da se ispravi, budući da je naziv crkve pogrešan, te navode da su svi predmeti proglašeni pokretnim dobrima u postojećim odlukama čajničke crkve bogoslužni predmeti koji se koriste u liturgijskoj službi SPC.
„Ikona Presvete Bogorodice Perivlepte sa Hristom i Sveti Jovan Krstitelj ’Čajnička Krasnica’ je mesto hodočašća isključivo pravoslavnih vernika, koji joj pristupaju po običajima SPC”, navodi se u dopisu Crkvene opštine.
Takođe, ukazali su da je Čajničko jevanđelje srednjovekovna crkvenoslovenska rukopisna knjiga starijeg tipa nastala na tlu savremene istočne BiH – Republike Srpske – za bogoslužbene potrebe u SPC.
„U opisu Čajničkog jevanđelja u postojećoj odluci, na koji iznosimo prigovor, stoje navodi koji ozbiljno pozivaju na sadržaj jevanđelja u kontekstu jeresi, što je za SPC jedna od najozbiljnijih upućenih uvreda, odnosno osporavanje njenog identiteta, istorije i uloge u nastanku i čuvanju pravovernosti i kulture srpskog naroda istorijske BiH”, navode uz napomenu da je ova knjiga u potpunosti pravoslavna pa pojašnjavaju da se njena odrednica kao „bosanska” odnosi na teritoriju na kojoj je nastala, ali ne i na pripadnost drugoj „crkvi”.
„Tražimo da se uklone svi netačni opisi i jeretička tumačenja ove knjige, prevashodno one da pripada ’bosanskoj provenijenciji’. U nauku je ova liturgijska knjiga uvedena 1900. kao ’rukopis srpske redakcije’ i više puta naučnim radovima potvrđena kao rukopis srpske recenzije”, navodi se u dopisu iz čajničke crkvene opštine.
Istoričarka iz Istočnog Sarajeva Svjetlana Samardžija za banjalučke medije je ispričala da srpski narod ne odvaja istorijski rukopis Čajničko jevanđelje od ostalih srednjovekovnih rukopisa – važno je koliko i Miroslavljevo jevanđelje.
„Izgleda mi da se struka svela na to da ’dva puta ponovljena laž postaje istina’, pa od kralja Tvrtka sa štitom od ljiljana, inače krinom – simbolom Bogorodice i čistote majke Božje, dođosmo opet do jadnog popa Bogumila i njegovih sledbenika, koje Stefan Nemanja 1186. protera ka Bosni. Bogumili postadoše ’Crkva bosanska’, stanovnici Bosne ’Bošnjani’, a Čajničko jevanđelje crkvena knjiga ’bosanske provinijencije’”, priča Samardžija.
Možda vas zanima
Osvrćući se na istorijske interpretacije dela bošnjačkih istoričara, ona podseća da „pripadnici takozvane crkve bosanske i tih ’bogumila’ nisu gradili verske objekte, a selekcija liturgijskih rukopisa im je bila veoma mala”. Sugeriše kako bi „najpre trebalo naučiti šta je podrazumevala srednjovekovna jeres i staviti je u kontekst srednjeg veka – ko su bili bogumili, babuni, albižani, patareni”.
„Sve postaje jasno kad se shvati da je priča o Bosni kao ’zemlji jeretika’ poslužila kao podstrek za krstaške ratove 13. i 14. veka usmerene upravo ka Bosni, a u svrhu sprovođenja crkvene politike papstva”, navela je Samardžija. Onda se, dodaje ona, treba vratiti na Čajničko jevanđelje i „bosansku provenijenciju”, a „provenijencija u to doba može biti latinska, srpska… ali bosanska nikada – niti je kada postojala, koliko god neko želeo ili voleo da to postoji”, pa dodaje: „Pogledajte istočnu Bosnu, crkvene spomenike oko Goražda, na Soko gradu, Dobrun, arheološke nalaze crkava iz okoline Sarajeva, evo vam crkve u selu Vrutci iz 9. veka. Pogledajte nalaze grobnog mesta gde je pronađen naprsni krst u mestu Vrhprača podno Jahorine. Na kraju pogledajte sedište Dabarske eparhije koju je osnovao Sveti Sava 1220. i blizinu Humske i Raške eparhije, a onda uzmite činjenično stanje o mestu nastanka Miroslavljevog jevanđelja, humskog kneza Nemanjića (12. vek).”
